Quy trình trồng và chăm sóc bạc hà 

Quy trình trồng và chăm sóc bạc hà 

 

Tên khác: Bạc hà nam – Nhân đơn thảo (TQ)

Tên khoa học: Mentha arvensis L.

Họ: Hoa môi (Lamiaceae )

1. Mô tả cây: 

- Cỏ thân mềm hình vuông, mọc đứng hay mọc bò. Khi phân cành có thể cao khoảng 30-80 cm. Lá mọc đối, mép khía răng, hoa nhỏ màu trắng hoặc tím hồng mọc ở kẽ lá (Bạc hà Âu thì hoa mọc đầu cành). Toàn cây có lông và có tinh dầu thơm

  Bạc hà có nhiều loại: 
- Bạc hà Âu (mentha piperita L.) di thực của Nga, Đức; sản lượng kém hơn bạc hà Nam, nhưng mùi vị thơm mát.
- Bạc hà Nam thường mọc hang ở nhiều nơi, chỗ ẩm ướt, và mọc thành vùng tập trung ở Sơn La, Lai Châu, Vĩnh Phú (Tam Đảo), Lào Cai và thường trồng ở vườn nhà từng khóm với các thứ rau thơm.
- Ở Việt Nam, từ năm 2004, giống bạc hà SK33 được nhập từ Nhật Bản  cũng thuộc loại Mentha arvensis L. có sản lượng tinh dầu và menthol khá cao. Bạc hà này là loại cỏ sống lâu năm, mùa đông cây lụi đi nhưng sang xuân lại đâm mầm, mọc lại. Tuy vậy, muốn có sản lượng cao thì cần trồng lại hàng năm, thu hoạch trước mùa nước. Giống này được trồng tập trung ở Hưng Yên, Hà Nam, Thái Bình, Hải Phòng...

2. Thời vụ

- Miền Nam bạc hà có thể trồng được quanh năm. Toàn bộ thời gian sinh trưởng khoảng 110 ngày.

- Miền Bắc có 2 vụ: trồng tháng 2, 3 thu hoạch tháng 6, tháng 7, trồng tháng 8, 9 thu hoạch tháng 2, 3.

- Muốn có sản lượng cao thì cần trồng lại hàng năm.

3. Đất trồng:

- Bạc hà ưa đất nhiều màu, ẩm nhưng thoát nước: khô thì rụng lá, úng thì thối lá, chỗ trũng lá phủ kín ẩm quá thì sinh nấm bệnh.
- Ở rừng tốt nhất là đất mới khai phá, có nhiều mùn và độ ẩm cao. Đất rừng sườn đồi nên san luống có bờ theo bậc thang không dốc quá 15-20 độ, tránh mưa trôi phân và xói đất.
- Ở đồng bằng cần luân canh, trồng vào đất mới ở chân ruộng vụ trước trồng đậu hay trồng lúa. Ở ruộng lúa thì dọn rạ đến đâu, cày ngay đến đấy, phơi ải nhằm diệt cỏ dại và trứng sâu. Sau vài ngày, bừa, vơ sạch cỏ. Nếu đất khô thì cày vỡ rồi bừa luôn để giữ ẩm. Lần sau thì cày bừa rồi lên luống ngay, để phòng mưa ướt đất. Đất cần đập nhỏ, mặt luống phải phẳng để dễ thoát nước. Trường hợp chân ruộng thấp thì phải lên luống cao 10-15 cm, rộng 0,9-1 m, rãnh luống rộng 20 cm. Thời vụ trồng Bạc hà tốt nhất là tháng 2-3.

Trồng Bạc hà với quy mô lớn đòi hỏi mấy điều kiện sau đây:
1. Cần gần nguồn nước tưới, xa mương phải đào giếng.
2. Cần có tổ chức cất tinh dầu ở liền, tránh vận chuyển cồng kềnh và hư hỏng nguyên liệu.
3. Cần chuẩn bị phân bón đầy đủ, với cách thức chăm bón thích hợp.

4. Phân bón:

Xử lí đất: Cây bạc hà sinh trưởng và phát triển tốt ở điều kiện pH trung tính. Trước khi trồng kiểm tra pH đất, xử lý đất bằng cách pha 3-5 ml G05 với 10 lít nước, tưới đẫm mặt luống.

Cách chăm sóc:

Cách pha: Pha 1- 2ml phân bón G05 với 16-18 lít nước phun đẫm thân lá.

Lần 1: Sau trồng từ 10 ngày phun đẫm thân giúp cây khỏe mạnh, bộ rễ phát triển tốt.

Lần 2: Sau trồng  15 - 20 ngày  phun đẫm thân lá  giúp cây phát triển tối đa, khỏe giai đoạn đầu, tăng cường sức đề kháng, tăng khả năng chống chịu các điều kiện bất lợi do thời tiết, hạn chế sâu bệnh hại.

Chăm sóc định kỳ: Chăm sóc cho cây bằng phân bón G05 định kỳ 10-15 ngày/ lần giúp cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng, thúc đẩy lá phát triển mạnh, tạo tiền đề cho năng suất cao, chất lượng lá tốt,  tăng hàm lượng tinh dầu.

5. Gieo trồng:
- Sau khi làm đất nhỏ thành luống và bón lót phân như đã nói trên, rạch hàng ngang luống sâu 8-10cm, hàng cách nhau độ 25-30cm, để trồng. Có thể trồng bằng cành để nguyên không cắt thì rải đều theo rãnh, lấp đất để ngọn thò độ 3 cm và ấn chặt gốc, tưới nước. Hoặc dùng thân rễ cắt thành đoạn 8-10cm, đặt vào rãnh nối đuôi nhau, lấp đất ấn chặt, tưới ngay nước để chóng bén rễ.

6. Làm cỏ và tưới nước:

- Ở giai đoạn cây chưa bò lan ra thì dùng cuốc xới phá váng đất. Nhưng sau khi cây bò rộng ra và thân rễ đã phát triển mạnh thì nhổ cỏ bằng tay và xáo xới ở chỗ đất hở và má luống.
- Bạc hà gặp hạn thì khô cằn, nếu thiếu nước nghiêm trọng thì lá sẽ rụng trụi. Vậy cần phải tưới nước kịp thời. Mùa hè đất quá khô thì nên tưới nước qua các rãnh để ngấm sâu vào thân rễ, hoặc bơm tháo nước vào ruộng qua một đêm, hôm sau tháo kiệt.

- Nếu gặp mưa to cần tháo nước nhanh chóng cho khỏi thối lá.

7. Trừ sâu bệnh:

Cần chú ý phòng bệnh và trừ sâu cho cây:
- Khi cây phân cành nhiều, lá che kín đất, thiếu ánh sáng, ở chỗ trũng độ ẩm chênh lệch nhiều với độ ẩm không khí là cơ hội để bệnh gỉ sắt lan nhanh. Dùng dung dịch Boocđô hoặc hợp tễ Diêm sinh với Vôi phun định kỳ 7 ngày 1 lần để hạn chế bệnh. 
- Bệnh thối lá dễ phát hiện. Hễ  thấy một đám nhỏ bị nhũn tựa như bị đổ nước nóng vào, thì cũng phòng trừ như trên, hoặc nặng thì nhổ đám cây bị bệnh và rắc vôi bột vào.
- Vào tháng 1-2-3, để phòng sâu xám cắn ngang cây khi mầm lá mới mọc: dùng thuốc trừ sâu trộn với đất bột và cỏ non rắc lên trên mặt luống vào chiều tối để đêm sâu ra ăn sẽ chết. Sâu ít thì bắt bằng tay.
- Có loại sâu khoang ăn lá rất hại. Cần xử lý kịp thời, dùng thuốc trừ sâu pha loãng phun vào buổi chiều mát, phun liên tục, cách nhau 3 ngày, vài lần thì hết sâu.

• Cây bạc hà thường gặp bọ trĩ, rầy và rệp, hay những đợt lá xoăn, đọt chùn lại làm cây kém phát triển. Với các trường hợp này có thể dùng Vibamec, Vertimec, Vimeem, GC-Mite, Dibonin, Confidor…

8. Thu hái và nhân giống:

Sau khi trồng khoảng 4-5 tháng, khi thấy khối lượng thân lá cao nhất, hoa nở rộ, thường vào tháng 5-6 thì thu hái lần đầu. Cắt phần thân cành có mang lá là chính, phần còn lại phải cắt bỏ đi để cho mặt luống bằng phẳng, sạch cỏ. Bừa qua để xới sơ đất và vơ sạch cỏ. Bấy giờ lấy số phân còn lại 1/3 đánh tơi rải đều trên mặt luống, hót đất phủ lên, rồi tưới nước để cây tái sinh.

Sau khoảng 2 tháng thân cành phát triển mạnh, có thể thu hoạch được lần thứ 2; lần thứ 3 thường thu hoạch sau đấy 3 tháng, kỳ này sản lượng giảm sút.
Nếu ruộng quá cao không ngập nước thì chăm sóc cho cây sống qua mùa đông. Sang mùa xuân nhờ có mưa phùn, cây ra nhiều mầm non, đánh đem trồng nơi khác. Nếu trường hợp ở chân ruộng trũng, mùa mưa hay bị ngập thì cuốc cây lên chuyển trồng tạm sang ruộng khác để lấy giống trồng năm sau. Đây là cách để giống.

Cách thu hái Bạc hà rất đơn giản: chọn ngày nắng ráo, vào buổi sáng lúc đã ráo sương, dùng liềm cắt phần thân cành có lá, để từng nắm nhỏ nơi râm mát qua một ngày cho héo bớt, đến chiều thu dọn vào nơi chứa. Cắt đến đâu thì cất tinh dầu đến đó. Khi vận chuyển cần tránh làm lá nhàu nát, hao hụt mất tinh dầu. Nếu chưa cất kịp không nên để đống to, phơi rải san ra hóng nơi thoáng gió.

Cây Bạc hà rất dễ thối mốc, trường hợp thiếu điều kiện cất tinh dầu kịp thời phải phơi khô trong râm để cất tinh dầu sau, hoặc dùng vào thuốc thang.
Trung bình mỗi hecta có thể thu được 15-20 tấn lá tươi và cất được 70-100 lít tinh dầu. Nhu cầu tinh dầu Bạc hà rất lớn: làm thuốc, làm dầu xoa, chế dầu cù là, cao sao vàng, thuốc đánh răng, kẹo ngậm ho...

9. Cất tinh dầu:
Sau khi trồng khoảng 4-5 tháng, đến lúc thấy trên ruộng Bạc hà hoa đã nở 100% số cây và trong mỗi cây hoa nở 70% trên cụm hoa, định lượng tinh dầu lúc đó khoảng 5/1000 là có thể thu hoạch được. Cắt thân phần có mang lá đem về xưởng cất tinh dầu, xếp rải ra trên nền nhà, không xếp đống. Cắt từ lúc 9 giờ sáng đến 15 giờ chiều là thời gian Bạc hà có tinh dầu cao nhất, không nên cắt sớm quá và cũng không nên cắt vào lúc chiều tối, vì lúc này có sương xuống làm giảm hàm lượng tinh dầu.

Cất tinh dầu Bạc hà dùng lối kéo bằng hơi nước, nguyên liệu xếp ở chõ đặt trên nồi nước đáy, mà không nên dùng kiểu nồi luộc trực tiếp, làm giảm hiệu suất và phẩm chất tinh dầu.
Về cách cất, đợi lúc sôi nước mới cho Bạc hà vào lèn chặt nồi chõ, đậy kín, thúc lửa to 15-20 phút, sau dầu bắt đầu chảy ra từ ống ruột gà. Hứng dầu bằng bình phân ly (séparator) sẽ được tinh dầu. Ngoài tinh dầu, bình phân ly còn cho nước cất (gọi là nước thơm). Nước này còn chứa một lượng tinh dầu tan trong nước không nên bỏ đi. Có thể lại dùng nước này cho ngay vào nồi để cất mẻ sau cùng với lá mới, hoặc dùng để chế biến nước súc miệng hoặc làm nước sirô Bạc hà giải khát cũng tốt.